2017 жылы Алматыда Қысқы универсиада өтеді. Ал биыл 2022 жылғы Қысқы олимпиадалық ойындардың астанасы анықталмақ, оған Алматы мен Пекин қалалары үміткер болып отыр.
Қазақстан тарихында қысқы спорт түрлерінен қазірше жалғыз олимпиада чемпионы, сондай-ақ, «Астана» президенттік кәсіби спорт клубының (ПКСК) корпоративтік директоры Владимир Смирнов «Капитал.kz» іскерлік апталығына берген эксклюзивті сұхбатында олимпиялық өтінім мақұлданған жағдайда қаламызға қандай пайда түсетіні жайлы әңгімелей отырып, жасанды және табиғи қардың айырмашылығын да түсіндіріп берді. Сондай-ақ, даңқты шаңғышы жуырда Алматыда жасөспірімдер арасында өткен Солтүстік дисциплина бойынша әлем чемпионатының қорытындысын түйіндеп, уақытша салынатын спорт ғимараттарының артықшылықтары жайлы баяндады.
- Сіз Алматыда Солтүстік дисциплина бойынша өткен әлем чемпионатын қалай қорытындылар едіңіз?
Егер турнирлік құрамды алсақ, мысалға, шаңғы жарасында біздің спортшылар орташадан төменгі деңгейде нәтиже көрсетіп, әлсіздік танытты.
Ал әлем чемпионатының ұйымдастырылуына қатысты айтсам, оның жағымды да, жағымсыз да тұстары болды. Жағымды жағынан бастасам, біз дәл мерзімінде үлгермесек те, алғашқы жарысты бір күн кейінге шегерсек те, шаңғы трассасын салып, қар тасып үлгердік. Бастапқыда жарыстың басталуы 3-ші емес, 2-ші ақпанға жоспарланған еді. Алайда трасса дайын болмағандықтан, басталу уақыты бір күнге кейінге ауыстырылды. Дегенмен жалпы алғанда, жаман өткен жоқ, медальдар жинынтығы таныстырылып, жақсы тартыс өтті, спорттық басылымдар тарапынан да, спорт әуесқойлары тарапынан да тиісті назар аударылды
Дегенмен, кемшін тұстарды да назарға ілмей кетуге болмас. Ұйымдастыру тұрғысынан белгілі бір қателіктер жіберілді.Қағаз жүзінде бәрі өз орнында болғанмен, әлем чемпионатында жүргізілген жұмыстар әрдайым нақты, келісілген әрі үйлесімді түрде өте бермейді. Ал көптеген мәселелер бүтін бір күнде немесе бірнеше сағатта емес, бірнеше минутта дереу шешімін табуды талап етіп жатты. Бірақ соған қарамастан, айрықша олқылық орын алған жоқ. Ондай жағымсыз сәттерді енді қайталамас үшін ескеріп отыру қажет. Универсиада басталғанға дейін ондай кемшін тұстарды реттеп үлгеруге әлі уақытымыз бар. Сонда біз Бүкіләлемдік студенттік ойындарды жоғарғы деңгейде ұйымдастыратын боламыз деп ойлаймын.
- Универсиадаға дейін тестік жарыстар өткізу жоспарда бар ма? Өйткені өткен әлем чемпионаты бір турнир ішінде ұйымдастыру ісіне қатысты барлық олқылықтарды түзей қоюдың қиынға түсетінін көрсетіп берді ғой.
Сөзсіз, келесі жылдан бастап бірқатар жарыстар өткізу жоспарда бар. Мысалға айтсам, жақында ғана өткен жасөспірімдер арасындағы әлем чемпионаты небәрі үш дисциплинаны қамтыды, олар: трамплиннен секіру, шаңғы жарысы және шаңғы қоссайысы. Универсиадада спорт түрлері біршама көп болмақ және оларға түрлі дисциплина енгізілетін болады. Әрине, Универсиада әлдеқайда ауқымды түрде өтеді. Бізді талай шаруаны атқару міндеті күтіп тұр.
- Алдында өткен әлем біріншілігі кезінде қардың болмауына байланысты айтарлықтай шетін жағдай орын алды, ал осы жолы ондай жағдайға арналған қосымша жоспар болды ма?
Ондай жоспар болды. Ол Халықаралық шаңғы спорты федерациясының (FIS) талаптары бойынша қарастырылды. Шаңғы трассасына барлық коммуникациялар өткізіп, оны жасанды қармен қамтамасыз етіп, жұмысты толық аяқтау үшін біздің үш апта ғана уақытымыз болды.
Мәселе соңғы сәттерде ғана шешімін тапты деуге болады. Нәтижесінде, бәрін уақытында орындаудың сәті түспеді.
Тағы да қайталаймын, алдағы Универсиада мен 2022 жылы Қысқы олимпиадалық ойындар өткізуге қатысты берген өтінімімізді ескерсек, әлгіндей кемшіліктердің бәрінен пайдалы сабақтар алып, барлық олқылықтардың орнын барынша жылдам жоя білуіміз керек.
- Ондай жағдай неге байланысты орын алды, әлем біріншілігінің Алматыда өтетіні алдын-ала белгілі болды емес пе?
Әлем чемпионатына дайындық жұмыстары өз мерзімінде басталған жоқ және ұйымдастыруға қатысты келіспеушіліктер орын алды. Ал кемшіліктерді жою үшін біз әлем чемпионатын өткізудің бұрынырақ белгіленген күнін қайта қарау мүмкіндігінен айрылып қалған едік. Оның үстіне, өздеріңіз көріп отырғандай, ауа райының жылы болуы да бөгет болды. Мұндай жағдайда тек трассаның өзіне ғана емес, оның айналасына да төсеу үшін жеткізілген қарды сақтап отыру өте қиын. Трассаның айналасын қардың орнына лай батпақ басып қалды, бұл да көзге қораш болып тұратын көрініс. Бұл сондай-ақ, көптеген елдерде көрсетілетін телекартинаға да қатысты. Жалпы, менің түйндеуімше, мұндай іс-шараларды алдын-ала пысықтап алу керек. Тіпті болмаса, шаңғы жарысын жарыс өткізуге қолайлы жағдайы бар Талғар ауданына ауыстыруға болатын еді.
- Сіз білікті маман ретінде айтып беріңізші, қар генераторынан шығатын қар мен табиғи қардың қандай айырмашылығы бар?
Іс жүзінде, ешқандай айырмашылығы жоқ. Ол да әппақ, нағыз қар. Бірақ табиғи қардыкінен гөрі жасанды қардың құрамындағы кристаллдар қаттырақ болатындықтан, жылдам ерімейді. Соған сәйкес, күннің көзі де оны баяу ерітеді. Алматының қысы жағдайында қарлау жүйесі енді молшылық емес, қажеттілік болып қалмақ.
Қазір қарлау ісі барлық жерде, тіпті қысы тұрақты аймақтарда да қолданыла бастады. Бастапқыда Еуропада қар генераторларын трассалардағы қары аз немесе мүлдем жоқ ашық жерлерді жабу үшін қолданғанмен, 15 жыл бұрын түгелдей осы тәсілге көше бастады. Енді суық түсер алдында трассаларды жасанды қармен жауып, қалыңдығы 50 см «жастықтармен» қымтап, негізгі қабатты төсеп қоятын болды, сонда оны артынша табиғи қар жауып қалмақ. Күн жылына қалса, қардың үстіңгі қабаты ерігенмен, астыңғы қабаты сол күйі жата береді. Бұл шаңғы маусымын бір айға ұзартуға мүмкіндік береді.
- Жасанды қардың қасиеті шаңғының сырғанауына қалай әсер етеді?
Негізінен, жақсы әсері көбірек. Ондай қар ұлпасының құрылымы мұзды болып келеді. Соның есебінен барынша тайғақ келетіндіктен, спортшының да жылдамдығы арта түседі. Сонымен қатар, жасанды қар шаңғының сырғанақ қабатына зиянсыз болғандықтан, шаңғыны қолдану мерзімін де ұзарта түседі. Дегенмен, қазір осындай жағдайларға бейімделген әрі шаңғыны барынша ұзақ пайдалануға мүмкіндік беретін жақпа май түріндегі материалдар дайындала бастады.
- Спортшы ретінде сіздің де жасанды қар үстінде жарысқан кезіңіз болды ма?
Иә, ол 1988 жылы Калгариде өткен менің бірінші Олимпиадам болып еді. Ал 1991 жылы Валь-ди-Фьеммедегі (Италия) әлем чемпионатында +18 градустық температурада, айналасы көгалды алқапты, жұқа қарлы жолда өнер көрсетуіме тура келген болатын.
- Өткен әлем чемпионаты кезінде сіз Олимпиадалық ойындарға арнап тұрғызылған кейбір спорт нысандары уақытша болуы мүмкін деген пікір айтқан едіңіз. Осы жайлы толығырақ айтып берсеңіз...
Бүгінгі күні уақытша спорт нысандарын пайдаланудың жақсы тәжірибелері бар. Олимпиялық ойындар немесе әлем чемпионаты сияқты ірі оқиғалардан кейін белгілі бір спорттық нысандардың қаншалықты қажет болатынын білу үшін, егжей-тегжейлі зерттеу жүргізу қажет және соның негізінде мастер-жоспар құру керек. Нысандардың кейбіреуі әрине, тұрақты қолданысқа көшеді, солардың базасында, мысалы, спорттық мектептер, колледждер мен секциялар ашуға болады. Ол ғимараттың өзінің де жұмыс істеп тұруына мүмкіндік береді, әрі резервтер тәрбиелеп, спортты жаппай қолдауға да мүмкіндік береді. Бұлардан өзге, ондай ғимараттардың әмбебап болғаны дұрыс, сонда оларда спорттық іс-шаралардан өзге, көпшілік мәдени іс-шараларын да өткізуге болады.
Ал тек Олимпиада немесе әлем чемпионаты кезінде ғана керек болатын нысандар кейінірек қайта жөндеуден өткізілуі немесе басқа жаққа көшірілуі мүмкін. Мысалға, мұзды стадиондар 6-8 айлық мерзімге арнап тұрғызылады да, артынша жинастырылып, орнын босатады.
- 2022 жылы өтетін Қысқы олимпиада ойындарының құқығын иелену бәсекесінде көптеген еуропалық қалалар бұдан кейінгі бәсекеге қатысудан кезек-кезек бас тарта бастады. Ондай шешімді немен байланыстыруға болады?
Еуропалықтар үшін Олимпиадалық ойындардың жаңа іс-шара еместігін қаперге алған жөн. Олар үшін ең басты қиындық – бірнеше жыл бұрын орын алған қаржылық дағдарыс болып отыр. Ол жақтағы қаржылық жүйе қалпына келді деп қанша айтылғанмен, бүгінгі күні әлем дағдарыстың екінші толқынын бастан өткере бастағанын байқауға болады. Сондықтан көптеген еуропалық елдер мұндай ірі жобалардан бас тартуда. Бұдан өзге, жарыс ойындарын өткізу үшін ол елдердің қоғамы мен үкіметінің де кең қолдауы қажет етіледі. Бірақ өзіміз көріп отырғандай, ондай тәуекелге екінің бірі бел буғысы келмейді. Мысалы, Осло іс жүзіндегі үміткер-қала болған еді. Бірақ өз мүмкіндіктерін сарапқа салып көрген норвегиялықтар өтінімдерін қайтарып алды. Осы жерде нақтылай кететін бір жайт, олар үшін бұл елге қажетті ірі жоба болып отырған жоқ. Оларда соңғы Олимпиада 1994 жылы өткізілген болатын. Ал Алматыға келер болсақ, бірде-бір рет Олимпиада ойындарын өткізіп көрмеген біз үшін бұл тамаша тарихи мүмкіндік екені күмәнсіз. Менің ойымша, бізге осы мүмкіндікті пайдаланып қалу керек. Спорт әлемінде ауқымы жағынан Олимпиадалық ойындар мен әлем чемпионатын басып озатын басқа іс-шаралар жоқ. Ал ондай мүмкіндіктің бұдан кейін жақын уақытта бола қоймайтынын ескеру керек.
Дегенмен, Олимпиаданың Қазақстанда өтер-өтпесін мен анықтамаймын ғой. Мен тек спортшы ретінде, спорт саласының қызметкері ретінде өз пікірімді айтып отырмын. Бұл мәселеге қатысты егжей-тегжейлі зерттеу жұмысын жүргізіп, өзіміздің қаржылық әрі ұйымдастырушылық мүмкіншіліктерімізге баға беру керек. Менің ойымша, Олимпиада өткізу Алматының дамуына оң ықпалын тигізіп, қаланың көптеген мәселелерін шешіп береді, сондай басты мәселелердің бірі – экологиялық жағдай. Бейжің үлгісінен көргеніміздей, 2008 жылы өткен ойындарға дайындық жүргізілген 7-8 жыл ішінде олар осы мәселені де шеше білді. Олимпиада сондай-ақ, туристік саланы, спортпен байланысы жоқ қызмет көрсету, құрылыс, қауіпсіздік және транспорт жүйесі сияқты салаларды да ынталандыра түсер еді, олардың Олимпиададан кейін көп пайда түсіре білуі де маңызды болмақ. Олимпиялық ойындар астанасы ретінде біздің қала таңдала қалған жағдайда сол салалардың бәрі жақсартылатын болады және бәрі аса жоғарғы өлшемдермен бағаланатын болады.
- Солай дегенмен, қазір Олимпиаданың Алматыда өтуіне сынмен қарайтын азаматтар аз емес. Бұрынғы олимпиадалардың бәрінің құнынан екі есе асып түскен, орасан мол шығындар жұмсалған Сочи ойындарын көрнекті мысал етіп алсақ, олардың пікірі негізсіз де емес сияқты.
Қоғамдық қолдау ауадан түзіле салмайды. Осы бастаманың жағымды жақтары мен одан кейінгі пайдасын мақсатты түрде көрсету керек. Қазір көбісі негізінен, жағымсыз жақтарына назар аударып отыр ғой. Жағымды жақтары ашылмай қалуда. Жалпы сызбаны, жобаны және мастер-жоспарды көрмей тұрып, қарапайым адамға қандай да бір өлшемдер бойынша Олимпиада туралы біржақты пікір айту қиын. Жұрттың оң көзқарасын қалыптастыру үшін бүкіл жобаны, барлық ықтимал қиындықтарды айқын көрсетіп беру керек. Соларды анық көре білген жағдайда, жағымды және жағымсыз жақтарына назар аудару тіптен оңайырақ болмақ. Жалпы, спорттық инфрақұрылымды барынша тиімді әрі нәтижелі пайдалана білу керек.
Ойындар қымбатқа немесе арзанға түседі деп жалпылама баға беруге болмайды. Барлық олимпиадалардың құны әрқалай. Әрқайсының өз ерекшелігі бар. Иневстициялар көбінесе спорттық инфрақұрылымды орналастыруға жұмсалады. Сочиге қатысты айтсақ, ол жақтағы жалпы қаржылай қаражаттың шамамен, 30%-ы спорттық нысандарды салуға жұмсалғанын ескеру қажет. Қаражаттың қалған 70%-ы қаланың өзін ғана емес, аймақты тұтастай дамытуға кетті. Ол шығынның көп бөлігінің тікелей спортқа қатысы болған жоқ. Ресейде сол жобаны пайдалана отыпып, осындай шығындарды жұмсауға мүмкіндік алып қалды. Ал басқа бір еуропалық қала болса, бұдан әлдеқайда аз сома жұмсаған болар еді.
Азия ойындарынан кейін Алматыда біршама спорттық нысандар қалды, олардың қатары Универсиада өткеннен кейін толыға түспек. Егер біздің қаламыз ойындар астанасы ретінде таңдала қалса, солардың бәрін қайтадан салып жату қажет болмайды. Жаңа ғимараттардың кейбіреуі, әрине, уақытша болуы тиіс, өйткені Олимпиада және Паралимпиадалық ойындар өтетін 1-1,5 айға бола, оларды тұрақты негізде салудың еш мәні жоқ. Олимпиада өткеннен кейін қолданыста қалатын қалған спорттық инфрақұрылым қала ортасына сіңісе білуі тиіс. Бұл жерде ештеңе ойлап табудың қажеті жоқ. Бастысы, осы идея қоғам ішінде кеңінен қолдау тапса болды.
