Болат Ақшолақов: Жекешелендіру жарысқа айналмауы тиіс
Қазақстан инвесторлар қауымдастығының төрағасы Мемлекеттік активтерді басқару тұжырымдамасын әзірлеу қажет деп санайды
2025 жылдың 8 тамызында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан инвесторлар қауымдастығының төрағасы Болат Ақшолақовпен кездесу өткізді. Сол күні Ақорданың баспасөз қызметі кездесуде салық реформасы, жекешелендіру және мемлекеттік сатып алу мәселелері қозғалғанын хабарлады. Сондай-ақ жауапты бизнестің ұлттық рейтингін іске қосу ұсынылды. Болат Ақшолақов Kapital.kz іскерлік ақпарат орталығының тілшісіне ұсынылған бастамалардың мәні, реформалардағы жүйелі кедергілер және ірі бизнестің рөлі туралы айтып берген еді.
– Болат Оралұлы, Президентпен кездесу барысында сіз қауымдастықтың жүйелі күн тәртібін таныстырған екенсіз. Ондағы негізгі басымдықтар қандай екенін айтып берсеңіз?
– Біз күн тәртібін бизнес пен салалық қауымдастықтардың сұраныстары негізінде қалыптастырдық. Онда бес жүйелі басымдық бар: реттеу саясатын оңтайландыру және бюрократиядан арылту; салықтық әкімшілендіруді цифрландыру; жаңа жекешелендіру; бәсекелестікке қарсы саясатты қайта жүктеу; сатып алу жүйесін реформалау.
Әрбір бағытты жүзеге асыруға арналған нақты бастамалар мен ұсыныстарымыз бар.
– «Атамекен» ҰҚП жұмыс істеп тұрғанда, қауымдастық құрудың қандай қажеттілігі болды?
– Біз «Атамекен» ҰКП-ны бәсекелес емес, негізгі серіктес ретінде қарастырамыз. Мұны растау үшін Ұлттық палата құрамында аккредитация алуға өтініш беріп қойдық және қазіргі кезде ынтымақтастық туралы келісім дайындалып жатыр.
Негізгі айырмашылық қызметіміздің неге назар аударатындығында болып отыр. «Атамекен» ҰКП заң аясында жұмыс істейді, сондай-ақ кәсіпкерлердің, әсіресе шағын және микробизнес өкілдерінің мүддесін қорғайды.
«Атамекен» ҰКП заң аясында жұмыс істейді, сондай-ақ кәсіпкерлердің кең ауқымын, бәрінен бұрын шағын және микробизнес өкілдерінің мүддесін қорғайды.
Ал Инвесторлар қауымдастығы, өз кезегінде, ірі бизнес өкілдерін біріктіреді және жүйелі экономикалық реформалар бойынша ұсыныстар әзірлеуге назар аударады. Біз жекелеген компаниялардың немесе салалардың мүддесін қорғаумен айналыспаймыз. Біздің мақсатымыз – бүкіл экономиканың тұрақты өсіміне қолайлы орта қалыптастыруға бағытталған стратегиялық түрлендіруді іске асыруда мемлекетке жәрдемдесу.
Жаңартылған Ұлттық инвесторлар кеңесі аясында біз «Атамекен» ҰКП-мен сындарлы өзара іс-қимыл жасау мүмкіндігін көріп отырмыз, осылайша үйлесімді әрі толыққанды даму күн тәртібін қалыптастыра аламыз.
– Қазақстан инвесторлар қауымдастығының құрамына қандай қауымдастықтар мен компаниялар еніп үлгерді?
– Қауымдастық құрылтайшылары қатарында үш ірі салалық ұйым бар: «KAZENERGY» қауымдастығы, Қазақстан құрылысшылар қауымдастығы және Қазақстан электр энергетикасы қауымдастығы. Құрамға қазірдің өзінде құрылыс, ауыл шаруашылығы, өңдеу өнеркәсібі, сауда, көлік және энергетика сияқты бірқатар саладағы компаниялар кіріп үлгерді.
– Болат Оралыұлы, Инвесторлар қауымдастығы ашық экономикалық күн тәртібінде маңызды факторға айналуы тиіс. Сіз «жаңа экономикалық үлгі» туралы жиі айтып жүресіз. Дегенмен оның бұрынғысынан айырмашылығы неде?
– Басты ілгерілеу ол тәсілдің жүйелілігінде болып отыр. Біздің миссиямыз – реформаларға жәрдемдесу және адал, ұғынықты және болжамды инвестициялық орта қалыптастыру. Біз өсімнің экономиканы ырықтандыру және реттеуді азайту деген екі негізгі шартын басшылыққа аламыз. Оларды цифрландыру және жасанды интеллект деп аталатын заманауи құралдарсыз жүзеге асыру мүмкін емес.
Біз дәл осы технологиялардың экономиканы көтеретін «домкрат» болатынына сенімдіміз. Бұл жай ғана автоматтандыру емес, реттеу логикасын қайта жасақтау, икемділік, жылдамдық пен деректерді жаңа капитал ретінде пайдалана білу болмақ.
– Реттеу саясатын оңтайландыру мен бюрократиядан арылту тәсілдері туралы толығырақ айтып берсеңіз.
– Бұл – біздің бірінші әрі басты басымдығымыз. Жаңа тәсілдер жасанды интеллект технологиясын пайдалану арқылы нормативтік-құқықтық базаны жүйелі түрде қайта қарау және бизнеске кедергілерді жоюды көздейді. Біздің мақсатымыз – жасанды интеллектіні, аналитика мен заманауи цифрлық технологияларды қолдану арқылы мемлекеттік басқару сапасын арттыру. Сондай-ақ реттеуші ықпалына талдау жасау, заңнаманы мониторингтеу, нормативтік актілердің жобаларын әзірлеу және мемлекеттік бизнес-процестерді қайта құру көзделіп отыр. Ол үшін ұсыныстарды жинақтау, заңнаманы талдау, нормативтік актілерді дайындау және құқық қолдану тәжірибесін зерттеу модульдерін қамтитын реттеуші жасанды интеллектінің жеке жүйесі әзірленеді.
– Сіздер салықты цифрландыру мәселесін көтеріп жүрсіздер. Бұл ШОБ үшін қашанда өзекті мәселе екені анық. Атап айтқанда, нақты не ұсынылмақ?
– Біз «әмбебап тәсілден» бас тартуды ұсынамыз. Қазіргі таңда салықтың 90%-ын 2000 ірі компания төлеуде, ал қалған 2 млн субъект тек 10%-ын ғана беріп отыр. Сондықтан бұл сала саралауды, оңайлатуды қажет етеді.
Бүгінде банктердің ең цифрланған ойыншылар екені белгілі. Біз оларды шағын және орта бизнес үшін интерфейс ретінде пайдалануды, яғни есеп тапсыру мен салық төлеуді тікелей банк қосымшалары арқылы жүргізуді ұсынып отырмыз. Бұл ыңғайлы, ашық әрі мемлекетпен өзара байланыс шығындарын азайтады.
– Қазақстанда жекешелендіру мәселесі 20 жылдан астам уақыттан бері көтеріліп келеді. Сіздер сонда нені өзгертуді ұсынып отырсыздар? – Біз жекешелендіруді жарысқа айналдырмау керек деп санаймыз. Алдымен стратегия болуы тиіс. Қай жерде мемлекеттің қатысқаны орынды? Қай жерде зиянды? Активтер тартымдылығын арттыруға қандай кедергілер бар? Біз үш кезеңді тәсілді ұсынамыз. Экономикадағы мемлекеттің рөлін айқындау. Мемлекеттік активтерді басқару тұжырымдамасын әзірлеу қажет, онда мемлекеттің қатысуы қай секторларда орынды, ал қайсында артық немесе зиянды екені нақты көрсетілуі керек. Бұл бақылауды жоғалту, сенімсіз инвесторлар таңдау немесе қоғамдық наразылыққа қатысты алаңдаушылықты жоюға мүмкіндік береді. Сондай-ақ активтердің инвестициялық тартымдылығын арттыру үшін жекешелендіру алдында тарифтік және реттеушілік реформаларын жүргізу қажет. Үшінші тәсіл – жекешелендіру процесін оңтайландыру. Қауымдастық стратегиялық инвесторларды тартуды, «топтап» жекешелендіруді (активтерді кластерлерге біріктіру) және IPO арқылы нарыққа шығаруды ұсынады.
Мұндай тәсіл жекешелендіруді жеделдетіп қана қоймай, сапалы инвесторларды тартып әрі тәуекелдерді азайтып, оны тиімдірек ете түседі. Қауымдастық осы процеске деген сенімді азайтуы мүмкін асығыс шешімдерден сақтау мақсатында стратегиялық жоспарлаудың маңыздылығын атап көрсетеді.
Ең бастысы – сенім. Сенімсіз жекешелендіру іске аспайды.
– Қазақстанда монополияға қарсы саясат бизнес тарапынан көп сұрақ туындатып жатады. Оны қайта жүктеуге көзқарасыңыз қалай?
– Негізгі назар – тепе-теңдікте. Бір жағынан – ел ішіндегі бәсекені қорғау, екінші жағынан – сыртқы нарықтардағы бәсекеге қабілеттілік. Біз қазірдің өзінде Бәсекелестікті қорғау агенттігімен кеңесулерді бастап кеттік, кәсіпкерлер арасында сауалнамалар жүргіздік, сарапшыларды тарттық. Өз тарапымыздан сараптама, форсайт, болжамдылық сияқты нақты тетіктер ұсынатын боламыз.
– Мемлекеттік сатып алу – жылына 20 трлн теңге. Бұл аса қуатты тетік. Дегенмен оны тежеуші емес, ынталандырушы күш ету үшін не істеу керек?
– Біздің мақсатымыз – бағаға емес, сапаға назар аудару. Біз офтейк-келісімшарттар тетігін енгізуді, өндіруші зауыттардан тікелей сатып алуды, жеткізушілерді цифрлық скорингтеуді, сондай-ақ MEAT (most economically advantageous tender) халықаралық тәсілін қолдануды ұсынамыз.
Сондай-ақ сатып алудың жоспарлаудан бастап орындауды бақылауға дейінгі процесінің барлық кезеңінде жасанды интеллектіні пайдалануды ұсынамыз. Бұл қиял емес, қазіргі басқару қажеттілігі.
– Сіздер «Ұлттық тірек – 50» ұлттық рейтингін іске қосуды ұсындыңыздар. Бұл неліктен дәл қазіргі кездегі маңызды болып отыр?
– Бүгінде қоғамда байлыққа деген жағымсыз көзқарас белең алып барады. Табысты кәсіпкерге күдіктене қарайтындар көп. Осы көзқарасты өзгертсек дейміз. Қоғамға бизнестің табыс қана емес, инвестиция, жұмыс орындары, салық, қайырымдылық екенін көрсету керек. Әлемдік тәжірибеде мұндай рейтингтер бағалау құралы ғана емес, компанияларды әлеуметтік және жаһандық мәселелерді шешуге ынталандыратын тетік те.
– Көптеген кәсіпкер «мемлекет тыңдайды, бірақ естімейді» деп жатады. Бұл диалогтағы сіздің ұстанымыңыз қандай?
– Реформаларды тұрақты жүзеге асыру үшін сапалы кері байланыс қажет. Ұлттық инвесторлар кеңесі бірреттік формат болып қалмай, тұрақты алаңға айналуы тиіс. Біз оның құрамын, күн тәртібін жаңартып, ашық веб-ресурс ашып, жылына кем дегенде екі рет отырыс өткізіп, жұмысын қайта іске қосуды ұсынамыз.
Инвесторлар қауымдастығы жай ғана «мүдделер қауымдастығы» емес, мемлекеттің стратегиялық серіктесі болуға дайын.
– Сұхбатыңызға рахмет.
Читайте также
Хабтың негізін қалаушы Ләззат Боранқұлова Қытайдың венчурлық нарығында қандай стартап түрлері сұранысқа ие екенін және ҚХР нарығына шығар алдында компанияларға нені білу қажет екенін айтып берді
При работе с материалами Центра деловой информации Kapital.kz разрешено использование лишь 30% текста с обязательной гиперссылкой на источник. При использовании полного материала необходимо разрешение редакции.
Вам может быть интересно
Читайте Kapital.kz в
