Қазақстандағы роуминг, 4G-ге лицензия алу, ұялы байланыс нарығындағы даму үрдістері мен қиындықтар жайлы «Капитал.kz» іскерлік апталығына «Beeline Қазақстанның» Бас атқарушы директоры Тарас Пархоменко әңгімелеп берген еді.
- Айтыңызшы, елдегі жайттар дамуы жағымсыз жағынан өрби қалса деген есеппен, Қазақстандағы Beeline дағдарысқа қарсы жоспар құрып қойды ма?
Біз түрлі жайттар өрбуіне қарай әрекет етудің бірнеше жоспарын дайындап қойдық. Бір жағынан, ағымдағы жағдайды әрдайым мұқият сараптан өткізіп отырамыз, екінші жағынан, «Вымпелком» тобы жұмыс жасайтын өзге елдердегі әріптестеріміздің тәжірибесі де көмегін тизетін болады. Яғни, Италия сияқты жоғары дамыған нарықтар мен Бангладеш немесе Пәкістан сияқты үлкен абоненттік базасы мен төменгі орташа есебі бар өзге де қызықты нұсқаларды айтуға болады.
- Уақытында «Вымпелком» Қазақстандағы жұмысын K-Мobile-ды сатып алудан бастаған еді. Сіздерде қандай да бір старттық алаң бар деген сөз. Алайда кез-келген абоненттік базаның халықтың санына байланысты әлдебір физикалық шегі болады емес пе?
Расында да, бизнес ауқымына әсер ететін белгілі бір объективті шектеулер бар, бірақ өнімдік сызықтың дамуына қарай ол шектеулер аздап өзгеруі де мүмкін...
Мысалы, сізде смартфон немесе планшет бар делік, немесе үйіңізде интернетке қосылған әлдебір құрылғы болсын. Сонда сізге қызмет көрсететін SIM-карталы сол құрылғы біз үшін қосылу болып саналады. Яғни белсенді SIM-карталар саны – абоненттер саны емес. Тек сол қосылулардың бәріне ақша төлеп отырған бір клиент қана бар. Бірақ қосылулар саны тұрғысынан қарағанда, бұл енді басқа шама. Бүгінгі күннің өзінде Қазақстанда 26 млн SIM-карталар бар екен, ал халық саны – 17 млн ғана.
Қазақстандықтар пайдаланатын ең танымал құрылғы – екі SIM-карталы телефон. Неліктен дейсіз ғой? Өйткені жұрт бірнеше SIM-картаға ие болуды ыңғайлы деп есептейді. Мысалы, бір нөмір – достарыма арналған, ал енді бірі – бизнес-серіктерге арналған деп бөліп қояды. Немесе екі оператор болса, «Маған екі карта керек, өйткені бірі оператордан екіншісіне қоңырау шалғаннан гөрі, желі ішіндегі қоңыраулар арзанырақ» деген оймен үнем жасауға тырысады.
Бар мәселе адамның өз өмірін жақсарта түсу үшін қосып қоятын құрылғыларда. Мысалы, бүгін сізде смартфон да, планшет те, кітаптар жүктеп алу үшін қосып қоюға болатын электронды кітаптар да бар болуы мүмкін. Тіпті сіздің пәтеріңізде SIM-картасы бар электр қуатын есептегіш те болуы мүмкін. Міне, сізге төрт бірдей құрылғы. Ал ондай құрылғыларға әрбір адам ие болар болса, ену де, қосылулар саны да көбея түсер еді.
- Яғни сіздер қазір кеңея түсуді емес, тереңдей түсуді бағытқа алдыңыздар ғой?
Иә, біз алдағы мүмкіндік – түрлі қызметтер құрып, клиенттерімізді сол қызметтердің өмір сапасын арттыратынына сендіру деп есептейміз. Сондықтан клиенттер оларды сатып ала бастайды, соған сәйкес, қосылған құрылғылар саны өсе түспек. Шын мәнісінде, бұл клиенттердің сол қосылуларды көбірек сатып алатынын сипаттайтын дамудың келесі сатысы. Айтпақшы, оған құрылғыларды шығарушылар да ықпал етпек, себебі, жаңа опцияларды ұсынатын солар ғой. Мысалы, SIM-картасы және интернетке кіру мүмкіндігі бар бар смарт-сағаттарды алыңыз.
- Ал Қазақстандағы қазіргі инновациялық қызметтер нарығы қалай дамуда? Оның ресейлік нарықтан қандай ерекшелігі мен айырмашылығы бар? Қандай да бір айрықша тұсы бар ма?
Әлемнің барлық елдері, оның ішінде, Қазақстан да сырт қала алмайтын ғаламдық трендтер бар. Бәрі де қоңырау шалып сөйлесуден деректер жіберуге ауысуда, барлық қызметтер осы тарапқа қарай көшу үстінде. Сондықтан желілер де жетіле түсуде. Үшінші толқын, төртінші толқын шығуда, тіпті бесінші толқын туралы да айтылып жүр. Өйткені интернетке деген қажеттілігіңіз артқан сайын, сізді әлдеқайда ауыр контенттер қызықтыра бастамақ. Ауыр болғанда, сіз қарапайым мәтін немесе басқа нәрселерді емес, видеоны көбірек тұтынғыңыз келе бастайды. Ол үшін желілер жаңғыруы тиіс. Нәтижесінде не болмақ? Клиенттер өз құрылғыларын жаңғыртып, нүктелі телефондардан смартфондарға, планшеттерге ауысады. Бұл барлық елде болып жатқан ғаламдық үрдіс. Және түрлі елдердегі айырмашылықтар небәрі, планшетке кеткендердің пайызында ғана болмақ. Мәселен, Еуропаны алайық. Кейбір елдерде смартфондар мен планшеттердің енуі ендігі 60%-ға жеткен.
- Ал Қазақстанда ше?
Біз биылғы жылы 25%-ға жетеміз деп ойлаймын. Мен қазір Beeline туралы айтып отырмын, дегенмен қазір бәрінде сондай жағдай орын алуда. Олардың айырмашылығы сірә, смартфондардың өзінде, олардың құнында болса керек, өйткені тұрғындардың табысы әрқалай ғой. АҚШ-та жұртшылық Apple өнімдерін көп жаңғыртады. Қазақстанға қатысты айтсақ, бізде смартфондардың 90%-ы 2014 жылдың қазан айына тиесілі болды - бұл ОС Android смартфондары. Және 2%-ы ғана – WindowsPhone болды, ал Apple-ге келсек, ол 8%-ды құрады.
Қазақстан – жастар елі, халықтық құрылымның орасан бөлігі жас адамдар. Оны ешкіммен салыстыра алмаймыз. Жастар бір жағынан, ақшадан тапшылық көр еді, өйткені әлі де аяғынан тік тұрып, ақша тауып үлгерген жоқ. Ал екінші жағынан, жастар алға ілгерілеп кеткен, олар бәрінің соңғы үлгісіне ие болғысы келіп тұрады. Сондықтан да қыздар мен жігіттер $70-150 тұратын android-смартфондар сатып алады. Сондықтан да осындай құрылғылар кеңінен танымал. Ал ең көп таралған құрылғы қайсы десек, әлбетте, Samsung көш бастап тұр. Samsung-тың сапасы да жақсы, қосымшалары да көп, өте танымал бренд әрі дистрибуциясы да тамаша. Меніңше, мұндай жағдайда «қолжетімділік – бренд – аса мол үлгілер қатары» - негізгі факторлар болып табылады.
- Ненің көбірек өтімді екені түсінікті болды, ал жұртшылық сіздердің қызметтеріңізге айына қанша ақша төлеуге әзір?
«Beeline Қазақстан» абоненттерінің орташа чегі – 1200 теңге. Көрдіңіз бе, нарықтағы ұсыныстың бәрі бәсекелестік деңгейіне, сұраныс деңгейі мен клиенттің тұтынуына байланысты. Егер енді ғана шыққан әрі жұртшылық көп біле бермейтін бір ғана қызмет болса, онда ол тым қымбатқа түсер еді. Бүгінгі күнде бізде бірқатар тарифтер тізбегі бар, төрт-бес негізгі ұсыныстың ішінен таңдау жасауға болады. Біз бәрін жарнамалай бермейміз, өйткені оны адамның бірден қабылдай қоюы қиынға түспек, сондықтан белгілі бір базалық ұсынысты ғана жарнамалаймыз. Ал дүкенге келген адам өзіне қажеттісін таңдай алады – бүгінде таңдау көп қой.
- Енді Қазақстандағы жалпы коммуникация нарығы жайлы айтайықшы. Қазіргі кезде онда қандай қиындықтар бар? Ол қайда бағыт алуда? Және басқа елдердің нарықтарынан қандай айырмашылығы бар?
Бүгінде Қазақстанда «Кселл», Beeline, TELE2 және Altel деген төрт ойыншы бар. Олардың төртеуі де 3G, тек біреуі ғана 4G стандартындағы қызметтерді ұсынады. Бірақ 4G жиілігіне лицензия алмаған қалған үшеуінің де LTE ие болғысы келеді.
- Неге?
Өйткені нарық келесі сатыда тұр, ол нарықты молықтыру сатысы, яғни біз бұрын клиенттердің негізгі массасын қоссақ, қазір қосымша қосылулар жүруде, себебі, адамға тағы басқа бір құрылғыныны қосу қажеттілігі туындауда. Сонда жұртшылықтың негізгі қызығушылығы, негізі сұраныс пен кірістің негізгі өсімі – ұялы интернет болып отыр. Дауыстық қызметтер бойынша ондай шама жоқ. Оның да өз өлшемі бар, дауыстық қызметті тұтыну да өсе түсуде, бірақ ол сөйлесуге көбірек, аз ақша төлеуге мүмкіндік беретін жаңа тарифтердің енгізілуі есебінен өсуде. Сондықтан операторлар бәрінен бұрын, ұялы интернетті дамытуға мүдделі болып отыр. Бұл ғаламдық үрдіс. Қазақстанда лицензиялар бөлу кезінде негізгі мүдде – елдің инфраққрылымын жаңғырту болған еді, бұл дұрыс жасалған қадам. Яғни, елді жаңғырту жөніндегі міндеттер тұрғанда, ал еліміз тым үлкен болғанмен халық тығыздығы тым аз ғой, соған сәйкес, мұндағы негізгі мәселе қызметтердің барлық жерде қолжетімді болуында. Сондықтан реттеушінің негізгі күші осы бағытқа бағытталған, операторлар бүгінде 90%-ды, тіпті одан көп ауқымды қамтамасыз етіп отыр, 2G, 3G стандартын – 60%-дан астам халық тұтынуда. Сонымен қатар, негізгі ойыншылар тарапынан 4G-ге лицензия алуға қатысты жоғары қызығушылық бар. Өйткені бір ғана тараптың мүддесіндегі монополиялық ұстаным ешқашан арзан бағада жақсы қызмет көрсетпейді деген ұғым бар. Сондықтан негізгі операторлар да лицензия алуға мүдделі. Себебі, базалық интернетке сұраныс өсімімен бірге видеоға да сұраныс арта түспек, барлық болжам бойынша видеоконтент 80%-ға дейінгі трафикті құрайтын болады. Ал сапалы видео ұсыну үшін, жоғарғы жылдамдықтағы төртінші толқынды желі керек. Және осы негізде, айталық, телемедицина сияқты қызметтер дамуы мүмкін. Бүгінде әлемдегі телемедицинаның қалай дамып жатқанына қатысты көптеген мысалдар келтіруге болады, айталық, шалғай бір ауылда ауруханаға жеткізілуі тиіс бір адам бар, ал ауруханадағы кереует-орындар тым тапшы делік, бірақ телемедицинаның көмегімен дәрігер сол ауылға барып, науқасты тексеруден өткізіп, ақпаратты интернет арқылы жібере алар еді. Алайда ол ақпаратты жіберу үшін белгілі бір технология қажет. Тағы бір мысалды, сандық білім алуды алайық. Әлемнің басты университеттері бейнекурстар жасауда, оларды кез-келген адам тыңдай алады немесе курсқа жазылып, тест тапсырып, диплом ала алады. Көп жағдайда, бұл шалғайдағы шағын елді мекен үшін де қолжетімді болуы мүмкін. Сондықтан үшінші-төртінші толқынды деңгейде жаңғырып жатқан инфрақұрылым сапасы басқа қызметтерді ұсынуға мүмкіндік береді.
- Яғни келешекте осының бәрі қолжетімді болмақ па?
Сөзсіз солай. Бәрінің де өз қызметтерін дамытқысы келеді. Қарасаңыз, клиенттер ұялы байланысқа қосылып алды, ұялы интернетті қолданудан тәжірибе жинақтап қалды, олар енді интернетке қосылған ұялы байланыс құрылғыларымен өзара байланыс тәжірибесін жинауда. Енді келесі тәжірибе – ұялы байланыс оперторлары әрдайым ұсына бермейтін, бірақ осы салада жұмыс істеп жүрген шағын және орта бизнестер ұсынуы мүмкін көптеген қызметтер негізінде даму. Тіпті елдегі интернет-қосылулардың өсе түсуі ЖІӨ өсіміне ықпал ететініне қатысты зерттеулер бар деседі, өйткені бұл қашанда бизнестің дамуына жетелейді. Ал егер бүгінгі негізгі мақсат туралы айтсақ, ол біреу ғана – яғни белгілі бір жаңа нәрседен жақсы үміт күту. Бүгінде біз жұртшылықтың анағұрлым ауыр контенттерді, видеоконтенттерді тұтынғысы келетін сатысына өтудеміз, бірақ ол үшін әлбетте, 4G сияқты жоғарғы жылдамдық қажет. Сонымен маңыздысы не? Мұндай бизнестің айналасында әрқашан өзінің жеке бизнесін дамытып жатқан бір ғана шеңбер немесе топ тұрады. Мысалы, ұялы байланыста контент-провайдерлер бар. Бұлар белгілі бір контентті, мысалы, музыканы немесе RingBackTone (қоңыраудың орнына қойылатын музыка) сатып алып, оларды өздері қайта сатумен айналысатын компаниялар. Ал клиент ол қызметті біздің инфрақұрылымымыз арқылы сатып алады. Көбінесе арада делдал бар екенін түсінбестен, біздің атымыздан алады. Яғни осындай кез-келген бизнес айналасындағы шағын және орта бизнестерді дамыта бастайды. Сондықтан біз көбірек мүмкіндік берген сайын, сондай шағын және орта бизнестер көбірек дами түседі. Бүгінгі күні смартфондар пайда болды, бұл мысалы, таксиге тапсырыс беру сияқты қосымшаларға байланысты бизнестерді дамытуға болады деген сөз. Қазір Астанада бірнеше такси компаниясы қосымшалар арқылы тапсырыстар қабылдайды, сөйтіп сіз баратын жеріңіздің бағытын, келу уақытын және басқаларын бақылап отыра аласыз. Бұл біздің инфрақұрылым құра отырып, оларға өз бизнесін басқаша құруға мүмкіндік бергеніміздің дәлелі. Бұл сервис әлдеқайда табысты, өйткені диспетчерлік қызметтерді автоматтандыруда. Сондықтан Қазақстан үшін де, кез-келген өзге ел үшін де инфрақұрылымның жаңғыруы – жаңа жұмыс орындарын туындатпақ.
- Айтыңызшы, 4G-ге деген Altel-дің мнонполиясын немен байланыстыруға болады?
Әрқашан да реттеуші саясаты деген болады. Реттеуші қашанда ең алдымен өз міндеттерін атқаруға ұмтылады, сондай-ақ, көбінесе ресурстардың белгілі бір шектеулері де болады. Жиілік – бұл шектеулі ресурс. Міне, сол жиілік ресурсы ойыншыларға бөлініп беріледі. Сондықтан ұялы байланыста бізде 15 оператор емес, шектеулі ғана мөлшер бар. Соған сәйкес, реттеуші бәрін сарапқа салуға тиіс: менде шектеулі ресурс бар делік, бір жағынан, бәсекелестік туындауы, ал екінші жағынан, табысты бизнеске айналуы үшін оны ойыншылардың тиімді деген қаншауына беруге болады. Мұнда меніңше, мынадай шешімдер қабылданған сияқты: о баста шектеулі әрі бір ғана ойыншының ғана қолы жететін әлдебір жиілік ресурсы болды. Сондықтан оны мемлекеттік оперторға беру шешімі қабылданған сияқты, яғни сол уақытта ол үшінші толқынды желімен қатар, төртінші толқынды желіні де іске қосып, клиенттерге балама ұсыныс жасау үшін берілген. Бірақ бұл уақытша басымдылық біраз уақыттан соң бәсеңдеп, толық бәсекелестік орын алатын болады. Мүдделі тұлғалар мен қоғамның сұрауына реттеуші мысал ретінде тек бір ғана ойыншыға басымдық берілген елдерді мысалға келтіріп жауап беруі мүмкін, содан соң клиенттерге жаңа қызметтер беру үшін деген желеумен өзгелерді қосқан, ал бұл уақыт ішінде басқа бір жиілік ресурсын еркіндікке шығарып, өзгелерге үлестіріп бермек.
- Бірақ сіздердің де 4G-ді дамытқыларыңыз келеді ғой?
Әлбетте. Ғаламдық инновация орталықтары бар, келесі толқынның қандай екенін солар анықтайды, оларда RND жұмыс істейді, сондықтан ғаламдық трендті жақсы түсінеді. Ал біздің міндетіміз – жергілікті мүмкіндіктерді біле отырып, осындай жалпыәлемдік үрдістерді бейімдей білу. Және біз ғаламдық үрдісті жеткізіп, жұртшылыққа заманауи коммуникациялық құралдар берсек дейміз. Шын мәнісінде, елде оқшауланған мұндай ғаламдық бизнес барлық елдердің үйлесімді түрде келешекке қадам басуына мүмкіндік береді. Қазақстандық клиенттер бүгінгі күні ең заманауи деген қызметтерге, заманауи өңдеулер мен қосымшаларға кіре алатын құрылғыларға қол жеткізіп отыр. Бұл мағынада теңгерім де теңесе түсуде.
- Бірақ бағасы жағынан емес…
Қызметтердің бағасы әр түрлі, өйткені өзіндік құнда айырмашылықтар бар. Халық тығыздығы мысалы, Бангладештегі сияқты жоғары болған сайын, бизнес те табысты бола түспек. Өйткені ол жақта базалық станциялар барынша жойыла түседі, ал Қазақстанда олай емес. Халық тығыздығы тым төмен, ал бізге үлкен аумақты қамту қажет. Еуропада жұмысшы күші қымбат әрі өзіндік ерекшеліктері болғандықтан, оның да өзіндік құны басқаша. Сондықтан ол жақта есеп-шот та қымбатырақ болып келеді. VimpelCom-ға кіретін италиялық компанияларда клиенттің орташа чегі шамамен, 20 евро тұрады. Скандинавия елдерінде одан да жоғары. Бұл бизнестің ерекшелік шарттары. Халықтың осы бизнесті жүргізуге деген кірістері басқа, шығындары басқа. Бірақ нәтижесінде, өнім қолайлы бола түседі. Біз байланыс сапасын тексеріп тұрамыз, сондай-ақ, бізде бенчмаркалар бар, бұл түрлі елдердегі бір ғана көрсеткіштің өлшеніп отыруы, біз соларды салыстырып отырамыз. VimpelCom компаниясының топтары бойынша біз ең үздіктердің қатарына енгенбіз. Beeline байланысы бар 14 елдің ішінде Қазақстан байланыс сапасының ең жақсы көрсеткішіне жетіп отыр. Еуропадағы байланыстың осындағы, Астанадағы байланыстан әлдеқайда нашар екенін менің жеке тәжірибем де нақтылап берген.
- Енді Қазақстандағы Beeline компаниясы жайлы сөйлесейікші. Қорытындылар, бизнес құрылымы қандай болды, болашақта қандай жобаларды дамытпақсыздар? Деректер жіберуден түсетін кіріс үлесі қанша?
Биылғы жылы біз абоненттік база бойынша біршама өстік. Егер ұялы байланыс бизнесіне қатысты айтсақ, қазір абоненттік базамыз 9,8 млн-нан асты. Клиенттеріміздің 26%-ында смартфон бар, бұл жыл өткен сайын ұлғайып келе жатқан көрсеткіш. Былтырғы жылдың соңында 15%-дан асқан болатын. Бұл едәуір өсім. Бізге интернет-қызметтерді ұсына алу үшін смартфондар санының көп болғаны айрықша маңызды, соған сәйкес, интернет-трафик жылына 80-90%-ға өсуде. Деректреді жіберуден түсіретін кірісіміз 15%-ға жақындап қалды. Бұл ең жылдам өсіп жатқан кіріс түрі, бірақ бұл қазірше мардымсыз кіріс, дегенмен, алдағы 3-5 жыл ішінде жартылай көрсеткішке жетуге ұмтылатын боламыз.
Смартфон қолданатын адамдар СМС жіберу үшін Қазақстанда кеңінен танымал Viber немесе WhatsApp-қа ауысуда. Сондықтан біз көптеген қосымшаларымызда ұсыныс белгілерінің бірі ретінде WhatsApp-ты қолданамыз, яғни, халыққа оларды күніне белгілі бір төменгі абонтөлем аясында тегін қолдануға мүмкіндік береміз. Дегенмен біз биылғы жылы негізгі күшті интернетке деген сұранысты сақтап отыруға бағыттайтын боламыз. Шын мәнінде, басты негіз де осы.
