2025 жылдың қорытындысы: Қазақстан дамуының негізгі бағыттары

Зауыттар, жолдар, университеттер, цифрлық сервистер - дәл осы сөздер жыл басында мемлекеттік аппараттың қоғамдық күн тәртібінде басым болды. Бүгін «Қазақстан өз жоспарларын жүзеге асыра алды ма?» деген негізгі сауалды қоюдың реті келіп тұр.

Елде шынымен де жаңа өндіріс орындары, университеттер мен мектептер ашылып, жолдар салынып, технологиялық серпіліс үшін мүмкіндіктер ашылып жатыр. Жаһандық геосаяси және геоэкономикалық турбуленттілік жағдайында ел өзінің ұзақ мерзімді даму стратегиясын құрып, оны жүйелі түрде жүзеге асырып келеді.

Болашақ энергиясы: атом дәуірінің басталуы

Жылдың басты стратегиялық шешімдерінің бірі — Балқаш көлінің жағасында Қазақстанның алғашқы атом электр станциясының құрылысын ресми түрде бастау болды. Бұл қадамға ел бірнеше жыл бойы дайындалды. Республикадағы электр энергиясының тапшылығы біртіндеп қалыптасты: ашық дереккөздерге сүйенсек, өткен жылы Қазақстанда тұтыну көлемі 120 млрд кВт·сағ болғанда, шамамен 118 млрд кВт·сағ энергия өндірілген. Осылайша, жетіспеушілік 2 млрд кВт·сағ құрады.

Алайда бұл мәселенің бергі жағы ғана. Мәселе әлдеқайда тереңде: елдегі генерациялаушы қуаттардың 60%-ға жуығы 30 жылдан астам уақыт бойы пайдаланылып келеді, олардың тиімділігі төмендеуде, ал экономикамен бірге электр энергиясын тұтыну көлемі тоқтаусыз артып келеді. Өнеркәсіп, құрылыс, тұрғын үй-коммуналдық сектор және цифрлық инфрақұрылым барған сайын көбірек ресурсты қажет етеді.

Нәтижесінде Қазақстан ішкі тапшылықты көршілес мемлекеттер - Ресей мен Өзбекстан елдерінен электр энергиясын импорттау арқылы тұрақты түрде толтырып отыр.

«Балқаш» атом электр станциясының құрылысы бұл жағдайды түбегейлі өзгертуге бағытталған. Жоба елдің энергетикалық қауіпсіздігінің кепілі болады, сыртқы жеткізілімдерге тәуелділікті азайтады және жоғары технологиялар, ғылым мен инженерияның ауқымды кластерін қалыптастыруға негіз қалайды.

Кең ауқымды қоғамдық талқылаудан кейін қабылданған бұл шешім Қазақстанның энергетикалық даму тарихында жаңа парақ ашады. Биыл Алматы облысында тағы бір атом электр станциясын салу туралы шешім қабылданды.

Осылайша, Қазақстан атом өнеркәсібіндегі жоғары технологияларға бәс тігіп отыр. Бұған дейін 30 жыл бойы ел әлемдегі ең ірі уран өндіруші бола тұра, оны тек экспортқа шығарып келсе, ендігі кезекте уранды терең өңдеуге және ел ішінде толық ядролық-энергетикалық циклді қалыптастыруға көшу туралы сөз болып отыр.

Индустрия 2.0: шикізаттан жоғары технологияларға

Қазақстан өндіріс көлемін арттырып қана қоймай, еуразиялық машина жасау картасындағы өз позициясын нығайта отырып, жоғары қосылған құны бар экожүйелерді құрып жатыр. Бұл екі ірі автоөнеркәсіптік жобаның іске қосылуынан анық көрінді.

Қостанай облысында Kia Qazaqstan зауыты жұмысын бастады, бұл - KIA брендінің Оңтүстік Кореядан тыс жердегі әлемдегі алғашқы толық циклді зауыты. Мемлекет басшысының қатысуымен 2025 жылғы 21 қазанда ашылған кәсіпорын 1 500-ден астам тұрақты жұмыс орнын ашуды көздейді, KIA тарапынан тікелей инвестиция көлемі 280 млн доллардан асты. Қызметкерлер үшін бәсекеге қабілетті жалақы мен заманауи әлеуметтік стандарттар қарастырылған, бұл өнеркәсіптік еңбектің жаңа мәдениетін қалыптастырады.

Сонымен қатар, 2025 жылғы қыркүйекте Алматыда Astana Motors Manufacturing Kazakhstan (AMMKZ) мультибрендті автозауыты іске қосылды - бұл аймақтағы технологиялық тұрғыдан ең жабдықталған және роботтандырылған зауыттардың бірі. Оның жобалық қуаты жылына 120 мың автомобильге жетеді, ал өндірістік алаңы 200 мың шаршы метрден асады. Бүгінде кәсіпорында 2 450 адам жұмыс істейді, ал толық қуатына шыққан кезде жұмыс орындарының саны 3 600-ге дейін артады. Орташа жалақы деңгейі шамамен 450 мың теңгені құрайды.

Бір конвейерде Қытайдың үш жетекші бренді — Chery, GWM (Haval және Tank) және Changan автомобильдерінің өндірісі оқшауланған. Негізгі өндірістік процестерді қазақстандық инженерлер мен мамандар бақылайды.

Қостанай мен Алматыдағы жобалар жоғары қосылған құны бар өңдеу өнеркәсібін дамыту бағытының нақты көрінісі болды. Бұл тек жекелеген инвестициялар емес, жұмыс орындарын ашуға, табысты арттыруға және Қазақстанды Еуразияның өнеркәсіптік орталықтарының біріне айналдыруға бағытталған ұзақ мерзімді стратегияның элементтері.

Еуразияның транзиттік хабы ретінде қалыптасуы

2025 жылы Қазақстанның Қытай мен Еуропа арасындағы негізгі құрлықтық көпір ретіндегі рөлін нығайтуы нақты расталды. Достық – Мойынты екінші теміржол желісінің іске қосылуы елдің транзиттік әлеуетін жаңа сапаға көтерген инфрақұрылымдық серпіліс болды. Бұл жобаны іске асыру стратегиялық учаскенің өткізу қабілетін тәулігіне 12-ден 60 жұп пойызға дейін шұғыл арттыруға мүмкіндік берді, бұл құрлықтағы сауда көлемі мен логистикалық сұраныстардың өсуіне тікелей жауап болды.

Жобаның жүзеге асуы транзиттік аумақ рөлінен континенттік жүк ағындарын қалыптастырудың белсенді қатысушысы мәртебесіне көшуін білдіреді. Дәлізді кеңейту магистраль бойындағы аймақтардың дамуына серпін береді, жаңа жұмыс орындарын ашады және экономикалық белсенділікті күшейтеді. Соңғы 10 жылда Қытайдан Қазақстан арқылы тасымалдау көлемі 4,5 есеге, 7,5 млн-нан 2024 жылы 32 млн тоннаға дейін өсті. Қытай – Еуропа – Қытай бағыты бойынша контейнерлік транзит 12 есеге, ал Транскаспий халықаралық көлік маршруты (ТМТМ) бойынша 21 есеге артты.

Екінші жолдардың іске қосылуымен ҚХР-дан келетін жалпы жүк ағыны 2025 жылдың өзінде 35 млн тоннаға жетуі мүмкін. Тасымалдау құрылымында қазақстандық кен, металл және ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспорты, сондай-ақ Шығыс – Батыс және Шығыс – Орталық Азия бағыттары бойынша транзиттік жүктер бар. Жаңа желінің Каспий порттарымен және ТМТМ дәлізімен интеграциялануы біртұтас логистикалық жүйені құрып, Қазақстанның Еуразиядағы негізгі көлік-логистикалық хабтарының бірі ретіндегі позициясын нығайта түседі.

Білім - стратегиялық ресурс ретінде

2025 жылы Қазақстан жоғары білім беру жүйесін дамытуда түбегейлі маңызды қадам жасады. Елде Cardiff University, Coventry University, Woosong University, Anhalt University, Politecnico della Marche және МХҚИ сынды жетекші халықаралық университеттердің филиалдары жұмысын бастады. Бұл жобалар Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша жүзеге асырылды және Қазақстанды жаһандық білім беру кеңістігіне интеграциялаудың ұзақ мерзімді стратегиясының бөлігі болды.

Бұл жерде шетелдік брендтердің жай ғана қатысуы емес, толыққанды академиялық қызмет туралы сөз болып отыр: халықаралық оқыту бағдарламалары, жоғары білім беру стандарттары, шетелдік оқытушыларды тарту және қазақстандық жоғары оқу орындарын әлемдік ғылыми-білім беру желілеріне қосу. Іс жүзінде елде жаңа модель қалыптасуда, халықаралық білім Қазақстан ішінде қолжетімді бола бастады.

Қазақстандық жастар мен олардың ата-аналары үшін жаңа мүмкіндіктер ашыла бастады, өйткені халықаралық үлгідегі диплом алу үшін енді шетелге шығу, отбасы үшін үлкен шығындар және жақын туыстарынан алыста оқитын балалар үшін уайымдаудың қажеті жоқ.

Мемлекет үшін бұл жұмыс зор ауқымға ие. Дарынды жастардың шетелге кетуі азайып, ұлттық экономиканы дамытуға бағытталған адами капиталдың мықты базасы қалыптаса бастады. Халықаралық бағдарлама түлектері елде қалып жұмыс істейді, бұл ғылымды, бизнесті, мемлекеттік басқаруды және жоғары технологиялық салаларды нығайтады.

Әлемдік білім беру қызметтері нарығы - жаһандық экономиканың ең қарқынды дамып келе жатқан сегменттерінің бірі. Бүгінде Қазақстаннан тыс жерде 5 млн-нан астам студент оқиды, ал халықаралық білім беру нарығы жүздеген миллиард долларға бағаланады және өсуін жалғастыруда. Салыстырмалы түрде айтсақ: білім беру қызметтерінің экспорты жекелеген мемлекеттерге жылына ондаған миллиард доллар табыс әкеледі және шикізаттық емес табыстың маңызды бабы болып табылады. Қазақстан өзінің бәсекеге қабілетті ұсынысын қалыптастыра отырып, бұл салаға жүйелі түрде еніп келеді.

Білім беру қызметтерінің экспортын тек экономикалық тұрғыдан бағалауға болмайды, өйткені бұл халықаралық байланыстарды нығайту, елге деген сенімнің артуы, ұзақ мерзімді гуманитарлық және кәсіби байланыстарды қалыптастыру болып табылады. Тұтастай алғанда, барлық аталған факторлар білім беруді «жұмсақ күш» құралдарының біріне айналдырып, Қазақстанның Орталық Азиядағы жетекші академиялық хаб ретіндегі позициясын күшейтеді.

Егемендіктің цифрлық іргетасы

Орталық Азиядағы ең қуатты және әлемдегі ең қуатты 100 суперкомпьютердің қатарына енген суперкомпьютердің іске қосылуы Қазақстан үшін жай ғана технологиялық оқиға емес, мемлекеттік деңгейдегі стратегиялық шешім болды. Сөз еліміздің технологиялық және ақпараттық егемендігінің негізі - меншікті цифрлық іргетасты қалыптастыру туралы болып отыр.

Бұл есептеу кешені жасанды интеллекттің ұлттық экожүйесінің өзегіне айналып, ғылым, бизнес және мемлекеттік сектор үшін жоғары өнімді есептеулерге жол ашады, ғылыми зерттеулерді жеделдетудің, стартаптарды қолдаудың және толыққанды цифрлық мемлекет құрудың практикалық құралына айналады.

Сандармен қорытындылау

2025 жылдың барлық негізгі шешімдері - энергетикада, өнеркәсіпте, инфрақұрылымда, білім беруде және цифрлық технологияларда мемлекеттің дамуының басты көрсеткіші: азаматтардың әл-ауқатының деңгейінен көрініс тапты. Халықаралық қаржы институттарының мәліметінше, 2025 жылы Қазақстан жан басына шаққандағы ЖІӨ бойынша ТМД елдері арасында бірінші орынға шықты.

Бұл нәтиже қысқа мерзімді конъюнктураның салдары емес. Ол экономиканы әртараптандыру, өңдеу өнеркәсібін дамыту, инвестиция тарту және адами капиталды нығайту саясатының жүйелі әсерін көрсетеді. Табыстың өсуі, ішкі нарықтың кеңеюі және халықаралық серіктестер тарапынан сенімнің артуы таңдалған даму моделінің тікелей нәтижесі болды.